Pole to miejsce bytowania i żerowania wielu organizmów. Choć bardzo często pole uprawne kojarzy nam się z roślinami uprawnymi i ich szkodnikami, to należy pamiętać, że poza nimi występuje szereg organizmów pożytecznych. Dlatego w celu zachowania równowagi biologicznej w przyrodzie, nie można niszczyć wszystkich organizmów, które się tam znajdują.

Organizmami pożytecznymi nazywamy takie organizmy, które regulują w naturalnych warunkach liczbę szkodników. Dlatego ważne jest, aby stosując środki ochrony roślin robić to selektywnie nie niszcząc wszystkich organizmów żywych w tym tak cennych naturalnych wrogów szkodników. Naturalni wrogowie szkodników przebywają najczęściej tam, gdzie mogą zdobyć pokarm, gdzie mogą czuć się bezpiecznie oraz tam, gdzie mają dobre warunki zimowania. Tereny nieuprawiane jak: miedze, pasy zadrzewień, kępy drzew i krzewów czy niewielkie oczka wodne są wręcz idealnym miejscem dla ich życia. Zaoranie miedz, likwidacja śródpolnych zadrzewień czy osuszanie terenów bagiennych, choć zwiększa areał gruntu ornego, to bardzo zuboża życie biologiczne.
Nawet pozostawienie niewielkiej ilości chwastów warunkuje równowagę procesów biologicznych pola uprawnego. Przykładem może być tu pokrzywa zwyczajna, traktowana jako niepożądany chwast upraw rolniczych. Z przeprowadzonych badań wynika, że roślinę tą zasiedlają między innymi pasożytnicze błonkówki i muchówki, zoofagiczne pluskwiaki różnoskrzydłe oraz dobroczynki.
Jednym z takich dobroczynnych owadów jest Dziubałek gajowy, owad z rzędu pluskwiaki różnoskrzydłe. Dorosły osobnik Dziubałka potrafi zjeść około 100 przędziorków dziennie, zaś larwy od 300 do 600 przędziorków lub od 100 do 200 mszyc.

Największe znaczenie w ograniczaniu liczebności szkodników mają gatunki pożytecznych drapieżców. Należą do nich m. in.: biedronkowate, biegaczowate, omomiłkowate, złotookowate, bzygowate czy owady zapylające.

Biedronkowate (biedronki) – są to drapieżne chrząszcze żywiące się głównie mszycami ale także pluskwiakami, czerwcami i roztoczami. Drapieżnikami są zarówno dorosłe owady jak i larwy. Samice składają jaja pojedynczo lub ciasno ułożone często wśród kolonii mszyc. Larwa biedronki w ciągu swojego rozwoju czyli 30-stu dni zjada od 100 do 2000 mszyc a dorosłe owady zjadają dziennie od 30 do 250 mszyc. Biedronki zimują w ściółce, pod korą drzew, wśród suchych liści lub w szczelinach budynków, często gromadnie. Zdarza, że jaja, larwy i poczwarki biedronek są niszczone gdyż są uważane za szkodniki. Biedronkę siedmiokropkę i biedronkę dwukropkę wykorzystuje się do biologicznego zwalczania przędziorków w uprawach szklarniowych.

Biegaczowate – należą do jednej z najliczniej występujących gatunkowo grup chrząszczy. W Polsce występuję ponad 500 gatunków. Rodzina ta prezentuje znaczną różnorodność w zakresie wyglądu, od kilku milimetrów do 10 centymetrów. Gatunki krajowe osiągają od 1,8 do 40 mm. Biegaczowate polują najczęściej nocą, w dzień ukrywają się w ściółce lub pod kamieniami. Większość z nich to aktywni drapieżnicy, niektóre polują nawet na znacznie większe od nich kręgowce a nawet płazy. Biegaczowate żyjące w Polsce odżywiają się dużymi ilościami owadów roślinożernych przez co są owadami pożytecznymi dla człowieka.

Omomiłkowate – chrząszcze z rodziny omomiłkowate, należą do najpospoliciej spotykanych owadów. Są to owady o wydłużonym, wąskim ciele, stosunkowo długich czułkach i miękkich skórzastych pokrywach skrzydłowych. Występujące w Polsce omomiłki mają barwę odcieni koloru czarnego i pomarańczowego, w różnych proporcjach. Ich larwy są aksamitne, zwykle ciemno zabarwione. Dorosłe omomiłki pojawiają się licznie wiosną i wczesnym latem. Są bardzo aktywnymi drapieżcami. Odżywiają się drobnymi owadami ślimakami o miękkich okrywach ciała oraz ich jajami.

Złotookowate (Złotooki) – owady z rzędu sieciarek, mające delikatną budowę ciała o długości od 10 do 15 mm i zieloną barwę. Skrzydła są przeźroczyste, nieco dłuższe od tułowia. Dorosłe osobniki nie są drapieżnikami, odżywiają się spadzią mszyc, nektarem kwiatów oraz pyłkiem. Jaja składają w koloniach mszyc – rocznie jedna samica może złożyć do 400 jaj. Larwy złotooka pospolitego powszechnie spotykanego przedstawiciela tej grupy owadów są bardzo żarłoczne- jedna larwa może zjeść do 400 mszyc. Zimują w szczelinach kory, wśród suchych liści, a także w zabudowaniach również mieszkalnych.

Bzygowate – to rodzina owadów zaliczana do podrzędu krótkoczułkich z rzędu muchówek. Osiągają długość do 25 mm i są charakterystycznie ubarwione - mają tułów w czarno-żółte paski, przez co często mylone są z osami. Bzygowate są jednak dla ludzi nie groźne, a wygląd podobny do żądlących os służy ich ochronie przed drapieżnikami. Osobniki dorosłe bzygowatych żywią się nektarem kwiatów. Jednak ich larwy szczególnie w trzecim, ostatnim stadium rozwoju są bardzo żarłoczne i zjadają do 120 sztuk mszyc dziennie. Najlepszym źródłem pokarmu dla owadów dorosłych są rośliny dziko rosnące a także rośliny miododajne np. facelia.

Owady zapylające są również sprzymierzeńcami człowieka. Ich dobroczynna rola polega na zapylaniu wielu roślin jak: gryka, słonecznik, lucerna, esparceta, sady owocowe, truskawki, maliny, porzeczki, agrest, warzywa w tym na nasiona, bez ich pracy, plon tych roślin nie jest możliwy. Obecność zapylaczy jest korzystna również dla roślin samopylnych takich jak: rzepak, rzepik, gorczyca, peluszka, soja, wyka ozima, seradela, grochy a także proso, mak, len czy łubin żółty. Pokarmem ich jest nektar i pyłek kwiatowy, który przenoszony na ciele owadów zapyla kwiaty.

Najbardziej znanymi zapylaczami są pszczoły. W Polsce jest znanych około 400 gatunków pszczół. Wielkość ich ciała wynosi do 40 mm. Oprócz pszczoły miodnej, zapylaczami są trzmiele czy pszczoły samotnice do których należy murarka ogrodowa. Mimo, że trzmiele i murarki nie produkują miodu to zapylają kwiaty już od wczesnej wiosny, przy niskiej temperaturze, około 10oC, kiedy pszczoły miodne jeszcze nie wylatują. Owady zapylające odgrywają dużą rolę w uzyskiwaniu wysokiej jakości nasion i owoców, ponieważ zapylanie kwiatów ma istotny wpływ na ich wielkość i ilość.
Ochrona pożytecznych organizmów jest konieczna ponieważ wiele gatunków zagrożonych jest wyginięciem. Stosowanie w środowisku korzystnych dla nich zmian, stwarzanie odpowiednich warunków zimowania, nie niszczenie ich, stosowanie selektywnych środków ochrony roślin to najlepsze sposoby ich ochrony oraz korzystania z ich pożytecznej działalności.

Opracowano na podstawie „Organizmy pożyteczne w środowisku rolniczym” IOR-PIB, Poznań 2008
Monika Miniewska