Dyrektywa NEC – upowszechnienie dobrych praktyk rolniczych dotyczących ograniczenia emisji amoniaku do powietrza.

 

Zanieczyszczenie powietrza stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi oraz dla środowiska. Choroby związane z zanieczyszczeniem powietrza rocznie powodują ok. 430 tys. przedwczesnych zgonów w Unii Europejskiej oraz 40 tys. w Polsce. Komisja Europejska wciąż aktualizuje oraz udoskonala narzędzia do walki z zanieczyszczeniami powietrza. W świetle nowych regulacji limity emisji zanieczyszczeń zostały rygorystycznie wzmocnione oraz wsparte kolejnymi narzędziami i środkami do walki z tym problemem, takimi jak Pakiet „Czyste powietrze” oraz dyrektywa NEC.

Dyrektywa NEC


Dyrektywa NEC (ang. „National Emission Ceilings”- Dyrektywa o Krajowych Pułapach Emisji) jest częścią tzw. Pakietu „Czyste Powietrze” – czyli strategii działań, która do 2030 r. ma istotnie zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza w całej Unii Europejskiej. Przewiduje też działania legislacyjne, by zaostrzyć normy emisji i pułapy zanieczyszczenia powietrza. 

Dyrektywa NEC ustanawia zobowiązania państw UE w zakresie redukcji emisji antropogenicznych zanieczyszczeń do atmosfery: amoniaku (NH3), dwutlenku siarki (SO2), tlenków azotu (NOx), niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO) i pyłu drobnego (PM2,5). Zobowiązania Polski w zakresie redukcji emisji odnoszą się do dwóch okresów, które obejmują lata od roku 2020 do roku 2029 i od roku 2030, w odniesieniu do emisji w roku referencyjnym 2005 r. Zobowiązania te zostały określone odpowiednio dla obu wskazanych okresów dla SO2 59% i 70%, dla NOx 30% i 39%, dla NMLZO 25% i 26%, dla NH3 1%i 17% oraz dla PM2,5 16% i 58%. Dyrektywa NEC wymaga w każdym z krajów UE sporządzenia, przyjęcia i wdrożenia Krajowego programu ograniczania zanieczyszczenia powietrza (KPOZP), który ma zapewnić wykonywanie krajowych zobowiązań w zakresie redukcji emisji, a także skutecznie przyczynić się do realizacji wspólnotowych celów dotyczących, jakości powietrza. W Polsce KPOZP został przyjęty Uchwałą nr 34 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2019 r. (Monitor Polski, poz. 572). 

Amoniak i rolnictwo


Działalność rolnicza w znacznym stopniu ingeruje w naturalny obieg azotu w skali lokalnej i globalnej, stwarzając tym samym zagrożenie dla równowagi ekosystemów. Obecnie blisko połowa ludności na świecie zaopatruje się w żywność wyprodukowaną przy użyciu nawozów mineralnych, a ilość azotu wprowadzana drogą „antropogeniczną” przewyższa jego poziom pochodzący ze źródeł naturalnych. Nadmierne ilości azotu pojawiające się w środowisku stanowią źródło emisji związków zawierających ten składnik, w postaci między innymi amoniaku. W XX wieku ilość NH3 uwalnianego przez działalność człowieka wzrosła od dwóch do pięciu razy w stosunku do okresu przedindustrialnego. Przy czym w głównej mierze przyczyniło się do tego rolnictwo (produkcja zwierzęca i nawożenie). W Polsce odpowiada ono za 94% emisji amoniaku.

Gospodarstwa rolne – przepisy i działania


Gospodarstwa rolne w Polsce podlegają wielu przepisom wynikającym z unijnych i krajowych aktów prawnych, których celem jest ochrona wody, gleby i powietrza. Najważniejsze wśród nich to dyrektywa azotanowa, dyrektywa IED (sprawie emisji przemysłowych - zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) oraz dyrektywa NEC. Są one źródłem szczegółowych aktów funkcjonujących w krajowym rolnictwie, w tym Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu, Krajowego programu ograniczania zanieczyszczenia powietrza (KPOZP) i Krajowego kodeksu doradczego dobrej praktyki rolniczej, dotyczącego ograniczenia emisji amoniaku (KKOEA). 

Każde gospodarstwo może podjąć praktyczne działania, które zmniejszą emisję amoniaku do środowiska. Obejmują one:

  • zarządzanie azotem z uwzględnieniem cyklu obiegu azotu,
  • żywieniowe metody ograniczające emisję amoniaku z produkcji zwierzęcej,
  • niskoemisyjne metody utrzymania zwierząt,
  • niskoemisyjne sposoby przechowywania nawozów,
  • niskoemisyjne techniki aplikacji nawozów.,
  • ograniczenie emisji amoniaku podczas stosowania nawozów mineralnych.
     

Zarządzanie i obieg azotu w gospodarstwie


Zarządzanie azotem w gospodarstwie jest zadaniem, którego podejmuje się teraz niemal każdy rolnik. Celem agronomicznym jest uzyskania optymalnych plonów, produkcyjności i dobrostanu zwierząt. Celem środowiskowym jest minimalizacja strat gazowych do atmosfery oraz wymywania do wód. Należy pamiętać jednak, iż skala działań różni się między gospodarstwami. Podstawowymi zasadami redukcji są:

  • ustalenie wszystkich źródeł azotu w gospodarstwie (w nawozach, paszach, opad atmosferyczny, azot przyswajalny w glebie),
  • przechowywanie nawozów naturalnych i sztucznych w odpowiednich warunkach oraz stosowanie ich zgodnie z terminami i praktykami zmniejszającymi straty,
  • dostosowanie dawek azotu zgodnych z zapotrzebowaniem zwierząt i roślin,
  • stosowanie azotu w odpowiedniej dawce, terminie oraz techniką,
  • uwzględnienie wszelkich możliwych strat azotu.

Znajomość ścieżek oraz skali emisji azotu pozwala na zaplanowanie najbardziej ekonomicznych rozwiązań indywidualnie dla każdego gospodarstwa.

Ograniczenia i zalecenia


Zgodnie z zobowiązaniami zawartymi w dyrektywie NEC emisja azotu może zostać ograniczona następującymi metodami:

  • zastąpienie nawozów na bazie mocznika nawozami na bazie azotanu amonu,
  • stosowanie nawozów na bazie mocznika za pomocą metod ograniczających emisje, (co najmniej o 30%),
  • zastępowanie nawozów mineralnych nawozami naturalnymi.
  • niestosowanie obornika lub gnojowicy na gruntach nasyconych wodą, zamarzniętych, pokrytych śniegiem lub oblodzone,
  • aplikowanie gnojowicy na użytkach zielonych za pomocą aplikatorów doglebowych płytkich lub płytek i węży wleczonych,
  • zmieszanie z gruntem ornym zaaplikowanego obornika lub gnojowicy w ciągu godzin od naniesienia (redukcja czasu kontaktu z powietrzem).


Okresy Nawożenia


Nawozy wykazują największą skuteczność, kiedy są aplikowane w terminie ich największego zapotrzebowania, czyli przed późniejszym okresem wzrostu, gdyż to rozwijające się rośliny pobierają najwięcej składników pokarmowych z gleby. Terminy stosowania nawozów azotowych są szczegółowo opisane w Programie Azotowym, czyli w „Program działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu, przyjęty rozporządzeniem Rady Ministrów (Dz. U. z 2020 poz. 243) „oraz w Zbiorze Zaleceń Dobrej Praktyki Rolniczej. 
Stosowanie nawozów azotowych jest dopuszczalne wyłącznie w okresie wyznaczonym 
w Tabeli 1. 
 

Tabela 1. Terminy stosowania nawozów azotowych oraz naturalnych.

                                                 Rodzaj nawozów

Rodzaj gruntów

 Nawozy azotowe mineralne i nawozy naturalne płynne Nawozy naturalne stałe
Grunty Orne 1 marca – 20 października 1 marca – 31 października
Grunty orne na terenie gmin objętych wykazem stanowiącym załącznik nr 2 do Programu Azotowego * 1 marca – 15 października
Grunty orne na terenie gmin objętych wykazem stanowiącym załącznik nr 3 do Programu Azotowego ** 1 marca – 25 października
Uprawy trwałe 1 marca – 31 października 1 marca – 30 listopada
Uprawy wieloletnie
Trwałe użytki zielone

 

Gminy dolnośląskie:


* Boguszów-Gorce, Bolków, Czarny Bór, Dobromierz, Duszniki-Zdrój, Głuszyca, Janowice Wielkie, Jedlina-Zdrój, Jelenia Góra, Jeżów, Sudecki, Kamienna Góra (gmina miejska), Kamienna Góra (gmina wiejska), Karpacz, Kowary, Kudowa Zdrój, Lądek-Zdrój, Lewin Kłodzki, Lubawka, Marciszów, Mieroszów, Międzylesie, Mirsk, Mysłakowice, Nowa Ruda (gmina miejska), Nowa Ruda (gmina wiejska), Paszowice, Piechowice, Podgórzyn, Polanica-Zdrój, Radków, Stara Kamienica, Stare Bogaczowice, Stronie Śląskie, Szczytna, Szklarska Poręba, Świeradów-Zdrój, Walim, Wojcieszów, Złoty Stok

** Bardo, Bielawa, Bierutów, Bogatynia, Bolesławiec (gmina miejska), Bolesławiec (gmina wiejska), Borów, Brzeg Dolny, Bystrzyca Kłodzka, Chocianów, Chojnów (gmina miejska), Chojnów (gmina wiejska), Ciepłowody, Cieszków, Czernica, Długołęka, Dobroszyce, Domaniów, Dziadowa Kłoda, Dzierżoniów (gmina miejska), Dzierżoniów (gmina wiejska), Gaworzyce, Głogów (gmina miejska), Głogów (gmina wiejska), Grębocice, Gromadka, Gryfów Śląski, Jawor, Jaworzyna Śląska, Jelcz-Laskowice, Jemielno, Jerzmanowa, Jordanów Śląski, Kamieniec Ząbkowicki, Kąty Wrocławskie, Kłodzko (gmina miejska), Kłodzko (gmina wiejska), Kobierzyce, Kondratowice, Kostomłoty, Kotla, Krośnice, Krotoszyce, Kunice, Legnica, Legnickie Pole, Leśna, Lubań (gmina miejska), Lubań (gmina wiejska), Lubin (gmina miejska), Lubin (gmina wiejska), Lubomierz, Lwówek Śląski, Łagiewniki, Malczyce, Marcinowice, Męcinka, Mietków, Międzybórz Miękinia, Milicz, Miłkowice, Mściwojów, Niechlów, Niemcza, Nowogrodziec, Oborniki Śląskie, Oleśnica (gmina miejska), Oleśnica (gmina wiejska), Olszyna, Oława (gmina miejska), Oława (gmina wiejska), Osiecznica, Pęcław, Pielgrzymka, Pieńsk, Pieszyce, Piława, Górna, Platerówka, Polkowice, Prochowice, Prusice, Przemków, Przeworno, Radwanice, Rudna, Ruja, Siechnice, Siekierczyn, Sobótka, Stoszowice, Strzegom, Strzelin, Sulików, Syców, Szczawno-Zdrój, Ścinawa, Środa Śląska, Świdnica (gmina miejska), Świdnica (gmina wiejska), Świebodzice, Świerzawa, Trzebnica, Twardogóra, Udanin, Wałbrzych, Warta Bolesławiecka, Wądroże Wielkie, Wąsosz, Węgliniec, Wiązów, Wińsko, Wisznia Mała, Wleń, Wołów, Wrocław, Zagrodno, Zawidów, Zawonia, Ząbkowice Śląskie, Zgorzelec (gmina miejska), Zgorzelec (gmina wiejska), Ziębice, Złotoryja (gmina miejska), Złotoryja (gmina wiejska), Żarów, Żmigród, Żórawina, Żukowice

Stosowanie nawozów naturalnych w lutym – od 2023 roku


Wcześniejsze stosowanie nawozów, przed terminami, o których mowa w tabeli, jest możliwe w okresie od 1 do ostatniego dnia lutego, jeżeli ciągu kolejnych 5 dni:

  • w przypadku roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, upraw wieloletnich i trwałych użytków zielonych średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 3°C, 
  • dla pozostałych upraw (np. jarych) średnia dobowa temperatura powietrza przejdzie przez próg 5°C.
     

Ustawodawca przewidział potrzebę zapewnienia dostępu do informacji o średnich temperaturach w powiatach z pomocą Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy pod adresem internetowym:

https://agrometeo.imgw.pl/kryterium_wczesniejszego_terminu_nawozenia

Plan Nawożenia


Podstawowym narzędziem do poprawnego zarządzania azotem oraz pozostałymi składnikami pokarmowymi jest plan nawożenia. Obowiązek sporządzania planu nawożenia azotem został zawarty w programie azotanowym, który określa podmioty zobowiązane do jego opracowania oraz jego zakres. Dawką maksymalną przy zastosowania nawozów naturalnych to 170 kg N w czystym składniku naturalnego na 1 ha użytków rolnych. 

Plan nawożenia opracowuje się odrębnie dla każdej działki rolnej, tj.:

  • powierzchni z jedną rośliną uprawną o jednakowym potencjale plonowania i niezmiennych elementach uproszczonego bilansu N,
  • powierzchni do 4 ha, jeśli wykonano badania N min w próbkach gleby.

Opracowanie planu nawożenia azotem obejmuje następujące etapy:

  • wybór gatunków roślin uprawnych i ustalenie przewidywanego plonu,
  • oszacowanie potrzeb pokarmowych roślin, tj. pobrania składnika z oczekiwanym plonem (głównym i ubocznym).

Szczegółowe porady i przykłady związane z wypełnieniem planu nawożenia znaleźć można w Zbiorze Zaleceń Dobrej Praktyki Rolniczej.

Saldo bilansu azotu


Sporządzenie dobrego planu nawożenia oraz stosowanie się do ustalonych wartości ma kluczowe znaczenie dla gospodarstwa oraz środowiska. Nadmierne nawożenie powoduje straty materialne, zwiększone koszty nawozów, które nie przedkładają się na zwiększone zyski, a wypłukiwany azot dostaje się do wód i atmosfery. Niedostateczne nawożenie może zmniejszyć plony a nawet doprowadzić do stanów chorobowych. Ustalenie stanu i możliwości gleby, oraz uważne monitorowanie zmian jest podstawą zdrowej gospodarki składnikami pokarmowymi.

Stosowanie mocznika


Mocznik jest powszechnie używany ze względu na swoją uniwersalność. Ulega on rozkładowi w glebie do prostszych przyswajalnych przez rośliny form (azotanowej).  Pierwszą reakcją jest jednak rozpad do formy amonowej (NH3) i dwutlenku węgla. Oznacza to, iż odsłonięty nawóz bardzo szybko zacznie emitować amoniak do atmosfery, jednocześnie zmniejszając ilość dostępnego azotu dla roślin.

Unikanie emisji amoniaku


Najlepszą metodą redukcji emisji amoniaku po aplikacji mocznika jest zakrycie nawozu w ciągu kilku godzin od aplikacji (do 80% redukcji emisji), należy także stosować dawkę zgodną z potrzebami roślin oraz warunkami glebowymi. Pozostałymi zasadami uzyskania wysokiej efektywności są:

  • Unikanie aplikacji na suche oraz rozgrzane gleby, gdyż zwiększone parowanie sprzyja zwiększonym stratom.
  • Przy aplikacji na glebach o pH >7 lub niedawno wapnowanych panują warunki sprzyjające szybszemu przekształceniu mocznika w formę NH3
  • Nie stosowanie mocznika pogłównie, po wysianiu granul bezpośrednio na powierzchnię, gdy mocznik nie zostanie zmieszany z glebą, straty mogą wynieść do 40%

Aplikacja doglebowa
 

Stosunkowo rzadziej wykorzystywaną praktyką jest stosowanie jednoczesnego wysiewu nasion oraz aplikacji nawozów za pomocą redlic. W przypadku jednoczesnego wysiewu nasion i nawozów zalecana dawka azotu w warunkach danego poziomu plonowania może być zmniejszona o 10 kg N/ha.  Aplikacja doglebowa pozwala na zmniejszenie emisji o 90% oraz dodatkowo zmniejsza konkurencyjność chwastów przez uniknięcie aplikacji nawozu bezpośrednio na powierzchnie gleb.

Inhibitor Ureazy


Rozpad mocznika do amoniaku jest pożądany dopiero po wniknięciu do profilu glebowego, oznacza to, iż zastosować można specjalne dodatki do nawozów. Inhibitory ureazy spowalniają rozpad mocznika umożliwiając redukcję emisji, oraz zwiększenie użyteczności dla roślin w ciągu pierwszych tygodni od aplikacji. Podobnym rozwiązaniem jest mocznik otoczkowany polimerami, spowalniającymi uwalnianie mocznika, jednak jest to metoda, której wszystkie wady i zalety nie są całkowicie poznane.

Alternatywne nawozy 


Całkowite zastąpienie mocznika saletrą amonową pozwala drastycznie zmniejszyć emisje, oraz jest to nawóz pozbawiony wielu wad mocznika. Posiada on wyższą cenę, (kompensowaną przez mniejsze straty azotu), ale także w pewnych warunkach glebowych prowadzi do wzrostu emisji N2O.

Ograniczenia emisji podczas produkcji zwierzęcej.


Nawozy Naturalne


Nawóz naturalny powstaje wraz z produkcją zwierząt gospodarskich. Dzieli się on na obornik, gnojówkę, gnojowice oraz pomiot. W gospodarstwach rolnych obornikiem nazywana jest ściółka, którą wykładane są podłoża zagród, oraz innych miejsc przebywania zwierząt, wchłaniająca odchody oraz mocz. Gnojowica powstaje z odcieków moczu, kału i wody technicznej spływające z np. podłoży szczelinowych chlewni. Gnojówka to głównie mocz zwierzęcy z niewielkim dodatkiem kału i wody powstająca przy hodowli na ściółce płytkiej. Pomiotem nazywane są odchody ptasie, np. kurze (w przypadku chowu na ściółce jest to obornik). W skali całego kraju rolnictwo odpowiada za 94% emisji amoniaku do środowiska, z czego aż 83% to emisje z nawozów naturalnych, a 17% z nawozów mineralnych. (Raport Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami – KOBiZE, 2018) Dyrektywy unijne wprowadzają szereg wyzwań narzucających ograniczenie tych emisji krajom członkowskim. W celu usprawnienia procesu podane zostały różne metody zaradzenia temu zjawisku.

Żywienie wielofazowe


Białko jest podstawowym budulcem masy mięśniowej zwierząt hodowlanych, oraz składnikiem niezmiernie ważnym dla bydła mlecznego. Dieta inwentarzu różni się pomiędzy gatunkami, oraz ich rolami w gospodarstwie. Nie jest to tajemnicą dla większości rolników, lecz dyrektywa NEC przewiduje jeszcze większą kontrolę rolnika nad tym elementem łańcucha produkcji. Głównym składnikiem białka jest azot (poza węglem i tlenem), oznacza to, iż białko niewykorzystane przez organizm zwierzęcia zostanie wydalone, a azot ulegnie emisji do środowiska. Mowa jest tutaj o około 30-35% retencji azotu z paszy w organizmie i 65-70% emitowanych do środowiska. Dokładne analizy pozwoliły na zasugerowanie dawek składników pasz dostosowane do gatunku, wieku, rozmiaru i roli zwierząt gospodarczych. Generalnie zwierzęta z czasem spowalniają swój wzrost i potrzebują mniej białka, wykazano także, iż zmniejszenie zawartości białka w paszy o 1% może skutkować nawet 10% niższej emisji azotu do środowiska. Karma o niskiej, jakości i niższej cenie nie obniży kosztów produkcji, gdyż przyrost każdego kilograma będzie wymagał większych ilości paszy, wytworzy więcej odchodów, którymi trzeba będzie się zająć. Eliminacja powstawania nadwyżek amoniaku jeszcze na etapie skarmiania jest najbardziej efektywną metodą osiągnięcia celów krajowych jak i unijnych redukcji jego emisji.

Systemy utrzymania świń


Pogłowie świń w Polsce wynosiło około 10,8 do 18,8 miliona sztuk w latach 2005-2018. Emisje z tego źródła stanowią około 10,3% emisji amoniaku z rolnictwa. Według badań dla tej grupy zwierząt najmniej emisyjne są systemy bezściółkowe, jednak to systemy ściółkowe są w kraju najbardziej powszechne (76% produkcji) przyczyną jest z pewnością koszt inwestycyjny systemów bezściółkowych. Przy hodowli świń jedną ze sprawdzonych metodą ograniczenia ilości emitowanego amoniaku jest samoważąca bramka selekcyjna z autokarmnikiem, przeznaczona do żywienia warchlaków i tuczników. Opracowywane są także bardziej zaawansowane systemy jak komputerowo sterowane indywidualne metody żywienia, lecz nie uzyskały one jeszcze akceptacji, jako metody BAT. Inne metody to np.: podwojenie ilości słomy ściółkowej, dodanie do ściółki preparatów chłonących wilgoć oraz obniżających pH odchodów, zainwestowanie w system odzysku ciepła ze ściółki. W Tabeli 1 umieszczone zostały przykładowe wartości zapotrzebowania na białko w hodowli świń. 

Grupa technologiczna Masa ciała (kg) Koncentracja białka (%)
Prosięta poniżej 10 19-21
Warchlaki 10-20 17-19
25-30 15-17
Tuczniki 30-50 15-17
50-110 14-15
powyżej 110 11-12 z aminokwasami synt.
*
13-15 bez aminokwasów synt.
 
Lochy prośne - 13-15
Lochy karmiące - 15-17

Tabela 1. Zalecana koncentracja białka w paszy dla świń, obniżająca emisję amoniaku Źródło: IZ PIB

* Jedną z metod na obniżenie zapotrzebowania białka ogólnego w diecie jest podawanie syntetycznych aminokwasów, pozwalają one na precyzyjne zbalansowanie diety, są one przyswajalne w 100% oraz poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na białko ułatwiają uniknięcia przekarmienia nim dorosłych świń.


Systemy utrzymania drobiu


W roku 2017 Polska zajmowała pierwsze miejsce w Europie pod względem uboju drobiu, dopiero problemy ostatnich lat nałożyły się zagrażając pozycji lidera. Pod względem emisyjności hodowla drobiu wytwarza blisko 7,4% amoniaku z rolnictwa. Z metod redukcji hodowcy drobiu naturalnie zaadaptowali zmniejszanie ilości białka w pokarmie wraz z spowolnieniem wzrostu ptaków poszukując sposobów na obniżenie kosztów produkcji, sugerowane jest nawet 5 faz skarmiania brojlerów, oraz 6 faz dla indyków. Powstający pomiot ptasi można poddawać wysuszeniu, oraz dbać 
o jego krótki czas przebywania na taśmach transportowych, optymalne jest doprowadzenie do 60% suchej masy w ciągu 7 dni na taśmach i dosuszenie do 80% suchej masy podczas przenoszenia do zbiornika zewnętrznego. Jednym z ważniejszych elementów redukcji emisji w tym zakresie jest zadbanie o dobrą, jakość ściółki.  Materiał suchy i czysty, bez zanieczyszczeń zapewni dobre warunki mikrobiologiczne, wchłonie wilgoć oraz może obniżyć pH (wióry drzewne) skutkując zmniejszeniem poziomów emisji. Pozostałymi kluczowymi elementami jest zadbanie o ograniczenie wycieków wody pitnej na ściółkę stosując np. poidła kroplowe, skuteczne jest zadbanie o dobrą wentylację hal a nawet użycia jej do podsuszenia ściółki w razie potrzeby. W konkluzjach BAT jedną z proponowanych metod jest „combideck”, czyli system, który podgrzewa świeżą ściółkę wysuszając ją, później schładza zanieczyszczoną redukując emisję amoniaku.

Systemy utrzymania bydła

 

Bydło jest w Polsce znaczącym segmentem rolnictwa, którego łączne pogłowie wyniosło w 2018 roku około 12 milionów sztuk we wszystkich grupach hodowlanych. Jest ono odpowiedzialne za około 19,5% emisji z rolnictwa. Najpowszechniejszą metodą systemu utrzymania w Polsce jest system uwięziowy, oraz elementem najbardziej emisyjnym jest nawóz zalegający na korytarzach.Usuwany raz dziennie, lub podsypywany słomą powoduje wydłużenie okresu emisji, a także niektóre zwierzęta mogą kłaść się na ściółce korytarza dodatkowo brudząc powłoki ciała. Metodą zaradczą jest inwestycja w zgarniak delta lub odpowiednik, który poruszając się z prędkością do 4 m/min powoduje niewiele negatywnych reakcji wśród większości bydła (do 8%), jednocześnie pozwoli na regularne oczyszczenie korytarzy. Pod względem kontroli żywienia wielokomorowy żołądek bydła stawia dodatkowe wyzwanie, istotne w tym względzie jest, jakość skarmianego białka. Wartość odżywczą dla krów, decyduje stopień rozkładu w żwaczu, strawność jelitowa i skład aminokwasowy. Zastosować można białko chronione, które uniknie rozpadu w żwaczu. Możliwa jest także aplikacja dodatków do paszy (proteazy, taniny) ułatwiające trawienie białek. Orientacyjne wartości optymalnej ilości białka 
w paszy podane zostały w Tabeli 2.

W przypadku posiadania dostępu do użytków zielonych wydłużenie okresu pastwiskowego jest dobrą metodą zmniejszenia emisji amoniaku do środowiska, jednocześnie pozwalając zwierzętom na spełnienie swoich naturalnych potrzeb. Należy jednak pamiętać, aby w okresie letnim zapewnić dostęp do cienia (daszki/roślinność) oraz wody pitnej gdyż nadmierne temperatury mogą skutkować stresem termicznym obniżającym produkcyjność bydła.

Tabela 2 Orientacyjny poziom białka, (BO) dla przeżuwaczy o standardowej zawartości 88% SM

Grupa technologiczna Faza produkcji Poziom BO (%)
Krowy mleczne Początek laktacji 15-16
Koniec laktacji 12-14
Jałówki - 12-13
Opasy Cielęta rzeźne  17-19

Bydło mięsne do 3 miesięcy 

 15-16

Bydło mięsne 3-6 miesięcy 

 13-14
Bydło mięsne powyżej 6 miesięcy  12

Źródło: IZ PIB

 

Emisje z budynków inwentarskich


Powstawanie nawozów naturalnych to proces ciągły, wymagający od hodowców nieustannej pracy związanej z oczyszczaniem podłoży zagród, korytarzy, hal z powstających odchodów zwierzęcych. Rozwiązania stosowane w gospodarstwach to hodowla na ściółce, płytkiej i głębokiej skutkująca uzyskaniem obornika. Odcieki zbierane są w postaci gnojówki i gnojowicy. W większych gospodarstwach stosowane są podłogi szczelinowe, które pozwalają łatwiejsze skierowanie odchodów i moczu do tymczasowych zbiorników, system ten wymaga jednak dużych nakładów inwestycyjnych. Mniejsze gospodarstwa mogą zadbać o odpowiednie nachylenia posadzek i wykonanie podłogi ryflowanej z kanałami, które oddzielając część moczu od odchodów zmniejszą emisję do 25% Badania wykazały także, iż kanały V-kształtne z płuczką ciśnieniową emitują nawet do 50% mniej amoniaku niż U kształtne.

Metodami pozwalającymi na redukcję emisji z budynków gospodarczych są:

  • zmniejszenie powierzchni podłóg szczelinowych, (duża ilość zanieczyszczonych szczelin zwiększa powierzchnię emisji)
  • filtrowanie powietrza wentylowanego na zewnątrz budynków
  • zapewnieniem dobrych warunków mikroklimatycznych (optymalna temperatura i wilgotność, ograniczenie przeciągów przy podłożach zanieczyszczonych, tymczasowych zbiornikach odchodami)
  • regularne oczyszczanie powierzchni zanieczyszczonych odchodami np. za pomocą automatycznych systemów, oraz robotów czyszczących
  • obniżenie temperatury i pH zebranych odchodów
  • opróżnienie zbiornika zbiorczego na gnojówkę, co jeden – dwa tygodnie zamiast jednorazowego po zakończeniu cyklu produkcji
  • pośrednią metodą ograniczenia emisji jest ochładzanie powietrza wewnątrz budynków, np. za pomocą mgiełki wodnej
     

Długotrwałe magazynowanie nawozów


Magazynowanie nawozów naturalnych jest kolejnym etapem, w którym zachodzi znacząca emisja amoniaku. Przy intensywnej produkcji zwierząt niemożliwe staje się ich szybkie wykorzystanie na polach, oznacza to wielomiesięczne magazynowanie mas odchodów. Ma to także znaczenie z ekonomicznego punktu widzenia gdyż spadek zawartości amoniaku wiąże się ze spadkiem ilości azotu dostępnego dla roślin. Wpływ na ucieczkę tych substancji ma wiele czynników, od metody układania, formowania pryzm obornika, powierzchni składowisk, szczelności pojemników na odchody płynne jak również warunków meteorologicznych. Na tym etapie gospodarowania nawozami naturalnymi straty azotu ocenia się na ok. 2–30% zawartości azotu przed magazynowaniem nawozów (Marcinkowski i Sapek 1999; Marcinkowski 2002; Pietrzak 2006). Należy także pamiętać o zbliżającym się terminie dostosowania pojemności zbiorników na nawozy płynne i zabezpieczenia powierzchni dla nawozów stałych wynikającego z prawa wodnego (31.12.2021r dla gospodarstw większych niż 210 DJP, oraz 31.12.2024r dla gospodarstw mniejszych niż 210 DJP.)


Obornik


Obornik może być przetrzymywany na polu w pryzmach, lecz wymagane jest spełnienie pewnych założeń. Okres składowania to maksymalnie 6 miesięcy, oraz po zabraniu obornika nie wolno składować ponownie nawozu w tym samym miejscu przez 3 lata. Należy także zanotować na mapie pola lokalizacje pryzm i zachować je przez ten okres. Pole, na którym umieszczono pryzmy musi być przeznaczone bezpośrednio do nawożenia naturalnego. Pryzma powinna stać na równej powierzchni, o spadku do 3 %, w miejscu niepiaszczystym i niepodmokłym, z ubitym i wyłożonym na dnie materiałem łatwo chłonącym wodę gnojową np. słomą, czy trocinami w odległości nie mniejszej niż 25 m od linii brzegu wód powierzchniowych. 

Nawozy płynne


Zgodnie z programem Azotanowym nawozy naturalne płynne muszą być przechowywane w sposób bezpieczny, wymuszone jest przetrzymywanie gnojówki w szczelnych pojemnikach (ściany, dno) oraz z pokrywą. Pierwszym krokiem zadbania o poprawne przetrzymywanie gnojowicy to zaplanowanie odpowiedniego wymiaru zbiornika gwarantującego przechowywanie odchodów, przez co najmniej 6 miesięcy. Szczegółowe informacje dotyczące obliczania potrzebnej wielkości zbiorników opisano w „Programie działań mający na celu ograniczenie…”, natomiast zalecenia w zakresie niektórych rozwiązań technicznych zawarte są w ZZDPR. Przykładowo, dla zbiornika o pojemności 1000 m3, powierzchnia może zostać zredukowana o ponad jedną trzecią, jeżeli zwiększy się wysokość ścian bocznych o 2 m (z 3 do 5 m), mniejsza powierzchnia styku z powietrzem to niższe emisje.

Zakwaszenie gnojowicy z pomocą kwasu siarkowego (96%) jest także skuteczną metodą ograniczenia emisji, należy jednak pamiętać, iż powstająca w tym procesie piana może tymczasowo powiększyć objętość gnojówki nawet o 1/3 (pH < 6 powstrzymuje procesy chemiczne wytwarzające amoniak). Metodą rzadko spotykaną, lecz niemal całkowicie bez emisyjną są zbiorniki elastyczne, które można umieścić na dowolnym równym miejscu bez uzyskiwania zgody budowlanej, obecnie są one traktowane, jako wsparcie dla mniejszych gospodarstw, lub jako zbiorniki dodatkowe. Przybliżony koszt to 29tyś za zbiornik o pojemności 200m3. Dostępne są jednak wymiary nawet do 7000m3.

Zgodnie z programem zbiorniki z płynnym nawozem muszą być przykryte, aby uniknąć bezpośredniego kontaktu nawozu z powietrzem, proponowane metody podane są w Tabeli 3.

Tabela 3.  Metody zmniejszania emisji amoniaku podczas
magazynowania gnojowicy i innych nawozów płynnych 

Metoda Ograniczania emisji Redukcja emisji NH3 (%) Zastosowanie Uwagi Koszt NH3 zredukowanego euro/kg *) 
Odkryty zbiornik na gnojowicę   0 technika referencyjna    ---
Sztywna pokrywa lub osłona elastyczna  (np. konstrukcja namiotowa) na zbiorniku z gnojowicą  80 Zbiorniki  betonowe lub stalowe; metoda może nie być odpowiednia dla konstrukcji istniejących  Zbiornik nie wymaga dodatkowej pojemności na wodę deszczową  0,2-2,5 
Pływające plandeki z folii PVC   60 Zbiorniki betonowe lub stalowe; małe laguny ziemne  Może wymagać mocowania do ścian zbiornika  b.d. 
Pływające elementy z tworzywa sztucznego  ok.60 Zbiorniki betonowe lub stalowe; małe laguny ziemne  Dla gnojowicy nietworzącej kożucha  na powierzchni  0,5-1,3 
Pływająca pokrywa sztuczna - keramzyt, inne granulaty  60 Nieodpowiednia w gospodarstwach z częstym wykorzystywaniem gnojowicy do nawożenia  Straty pewnych ilości granulatu podczas wypompowywania  0,17-0,33 
Naturalny kożuch na powierzchni gnojowicy  40 Tylko dla gnojowicy tworzącej kożuch (SM>7%). Nieodpowiednia w sytuacji częstego mieszania i wykorzystywania gnojowicy do nawożenia    0
Zastąpienie laguny, itp. na kryty zbiornik lub wysokie, otwarte zbiorniki (głębokość > 3m)  30-60 - - 1,33-2,56 
Zbiorniki elastyczne do 
magazynowania gnojowicy 		 100 Dostępne rozmiary o pojemnościach 100-7000 m3  Dynamiczny wzrost stosowania w krajach UE  0,05-1,08 

Źródło: „Kodeks doradczy dobrej praktyki rolniczej dotyczący ograniczenia emisji amoniaku”, Ministerstwo Rolnictwa I Rozwoju Wsi

*) Jednostkowe koszty redukcji emisji amoniaku dla przeciętnych gospodarstw rolnych z Polskiego FADN w 2016 r. (opr. niepubl. M. Zieliński, J.Sobierajewska, IERiGŻ PIB)

 

Źródła:
1. „Wdrażanie dyrektywy NEC oraz konkluzji BAT w zakresie redukcji emisji amoniaku z rolnictwa” Materiały informacyjne (FDPA)
2. „Kodeks doradczy dobrej praktyki rolniczej dotyczący ograniczenia emisji amoniaku”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
 

Data publikacji